Gorset w lekturze - „Tango” Sławomira Mrożka

Ostatnio przeczytałam ostatnią książkę ze szkolnego kanonu lektur. Dramat pt. Tango autorstwa Sławomira Mrożka bardzo trafia w mój gust. Choć ten blog nie jest o książkach, postanowiłam jednak zrobić krótką wzmiankę o Tangu, gdyż ta lektura szczególnie mi się spodobała :)

Pretekstem do napisania wzmianki jest pojawienie się w książce gorsetu, a właśnie ostatnio zajmuję się zbieraniem przykładów skutków ich noszenia. Tango nie jest oczywiście jedyną lekturą, w której występuje słowo gorset (np. w Lalce też), ale tutaj mamy opisane w sposób humorystyczny efekty noszenia.

   Gorset w Tangu Sławomira Mrożka   

fragment aktu III

Wpada Stomil, za nim Eugeniusz, niosąc sznurowany gorset. Edek wraca do nakrywania stołu.

STOMIL - Nie, nie! To już przesada!

EUGENIUSZ - Ależ zapewniam cię, że będziesz zadowolony!

ELEONORA - A wy co znowu wyprawiacie?

STOMIL - (wymykając się Eugeniuszowi) On chce, żebym ja to włożył!

ELEONORA - Co to jest?

EUGENIUSZ - Gorset po pradziadku. Bardzo istotna rzecz. Sznuruje kibić* i zapewnia nienaganną figurę w każdej sytuacji.

STOMIL - Za nic na świecie! Włożyłem już kamaszki i ten przeklęty kołnierzyk! Chcecie mnie zabić?

EUGENIUSZ - Jak się powiedziało "A", to trzeba powiedzieć "B".

STOMIL - Ja nic nie chcę powiedzieć! Ja chcę żyć!

EUGENIUSZ - Stare przyzwyczajenie. No, chodź, Sto-milu, dosyć figli. Sam przyznałeś, że utyłeś ostatnio.

STOMIL - Ja chcę być gruby! Życie zgodne z naturą!

EUGENIUSZ - Życie ułatwione. Lepiej zgódź się dobrowolnie. Nic ci nie pomoże.

STOMIL - Nora, broń mnie!

ELEONORA - Może rzeczywiście miałbyś lepszą sylwetkę?

STOMIL - Po co? Ja jestem wolny, gruby artysta! (ucieka do swojego pokoju, Eugeniusz za nim. Drzwi zamykają się za nimi)

(...)

GŁOS STOMILA - Puść mnie, ty oprawco!

ELEONORA - Mój Boże, jak to się wszystko skończy...

GŁOS STOMILA - Nie, nie, ja pęknę! Na pomoc!

* kibić - daw. talia, stan, pas

Z fragmentu można łatwo wywnioskować, że gorsety wymuszają zachowanie prawidłowej postawy ciała - wyprostowanej sylwetki podczas noszenia. Podkreślają talię i optycznie wyszczuplają. Następuje natychmiastowa poprawa sylwetki.

Dowiadujemy się także, że mężczyźni dawniej też nosili gorsety ( „gorset po pradziadku'') i nie było w tym nic dziwnego.

Stomil panicznie boi się założenia gorsetu. Uważa, że w nim pęknie. To tylko groteskowe, komiczne przerysowanie, ale też bym się bała, gdyby ktoś chciał mnie za mocno zasznurować.

    Moja interpretacja    

Najczęściej spotykane wyrażenie ze słowem gorset brzmi mniej więcej tak : ...wcisnąć w sztywny gorset konwenansów. Gorset w literaturze najczęściej oznacza więc sztywną etykietę, normy, zasady, ustalone reguły, coś narzuconego, coś co ogranicza i jest niewygodne.

Usiłowanie ubrania gorsetu Stomilowi metaforycznie w odniesieniu do całego utworu oznacza, według mnie chęć, przywrócenia starego porządku, obyczajów i moralności.

        Krótko o autorze       

Sławomir Mrożek (ur. 29 czerwca 1930 w Borzęcinie) – polski dramatopisarz, prozaik oraz rysownik. Autor satyrycznych opowiadań i utworów dramatycznych o tematyce filozoficznej, politycznej, obyczajowej i psychologicznej. Jako dramaturg zaliczany do nurtu teatru absurdu. W swoich utworach łączy absurdalny komizm i parodystyczną stylizację językową z wieloznaczną metaforyką i akcentami polemiki z tradycją literacką zwłaszcza romantyczną. Ukazuje świat zniekształcony, podlegający schematyzacji, w którym przewagę zyskuje frazes nad znaczeniem, tworzy modele schematów ludzkich. Jego dramaty są znane i grywane na całym świecie.

      Tango     

Tango - dramat w trzech aktach. Pierwodruk ukazał się w roku 1964. Po raz pierwszy wystawiony w Bydgoszczy w 1965. Wydany w 1973. Ze względu na gatunek Tango jest dramatem właściwym, ale można nazwać go też tragifarsą.
Problematyka nawiązuje do twórczości Witkacego, zaś zakończenie do Wesela Wyspiańskiego.

Tango można czytać jako dramat

• rodzinny 
• polityczny
• o arystokracji / inteligencji

     Tango jako dramat rodzinny     

Bohaterami są przedstawiciele trzech pokoleń, powiązani więzami rodzinnymi (bez Edka). W ich świecie panuje chaos, brak zasad i zanik wartości.

Artur - syn Eleonory i Stomila, władczy, zdecydowany, buntownik niemogący pogodzić się ze złem świata - chce go naprawić. Wysiłki Artura w groteskowej rzeczywistości stają się parodią wysiłków wielkiego buntownika. Porównywany z Mickiewiczowskim Konradem.
Ala - kuzynka i narzeczona Artura, ''wyzwolona'', pozbawiona zasad obyczajowych. Myśli, że Artur chce się z nią ożenić tylko dla formy. Zdradza go, co staje się jedną z przyczyn śmierci Artura.

Eleonora - matka Artura, żona Stomila, kochanka Edka, amoralna i lekkomyślna.
Stomil - ojciec Artura, artysta, niezdolny do podjęcia działania, zajmuje się przygotowywaniem eksperymentów, nonkonformista. Jego osobowościowy rozkład podkreśla niechlujny strój.
Edek - przeciwstawienie inteligenta, cham, symbolizuje totalitaryzm: nazizm i komunizm (kult siły, terroru).

Eugenia - ''Osoba na razie zwana babcią'', nie przyjmuje tradycyjnej roli babci, zostaje zmuszona do leżenia na katafalku i rozmyślania o wieczności.
Eugeniusz - brat babki, oportunista, niezdecydowany. Pomaga Arturowi, jednakże tańczy finałowe tango z Edkiem i ulega jego przemocy.

W dramacie ukazany jest konflikt pokoleń na odwrót. Babcia zachowuje się jak nastolatka. Rodzice są zbuntowani przeciwko zasadom i konwencjom: stroju, zachowania, moralności. Artur chce przewrócić ład, porządek - buntuje się przeciwko brakowi zasad. Twierdzi, że zasada ''każdy może robić to, na co ma ochotę'' stała się ''moralnym przymusem do niemoralności. Nonkonformizm stał się konformizmem.

     Tango jako dramat polityczny     

Rodzina ukazuje społeczeństwo w miniaturze. Bohaterowie spędzają czas grając w karty, co metaforycznie ukazuje relacje międzyludzkie jako udawane. Zajmują się tylko sobą i nic nie wymagają od innych. Można by rzec iż żyją tylko dla siebie. W konsekwencji nie są w stanie działać razem, zjednoczyć się przeciwko wspólnemu wrogowi. W świecie, w którym nie obowiązują zasady, w którym panuje relatywizm moralny panuje także chaos. Brak zasad i chaos osłabiają społeczeństwo i czynią je podatnym na manipulacje innych (Edek). Sztuka jest ostrzeżeniem przed totalitaryzmem.

     Tango jako dramat o arystokracji     

Arystokracji  stawiano zadanie przewodzenia narodowi. Arystokracja, czyli inteligencja, miała sprawować władzę, rządzić. Artur jest przedstawicielem inteligencji.  Mimo, że ma predyspozycje do sprawowania władzy to jednak się do tego nie nadaje - jest zbyt słaby. Wadą inteligencji są wątpliwości, które uniemożliwiają skuteczne działanie oraz zbyt duża wrażliwość - niepowodzenie na jednym polu wywołuje załamanie.

Sztuka jest przestrogą dla inteligencji - z większą ostrożnością powinna formułować idee - odpowiedzialność inteligencji (np. Nietzsche- Hitler, genetyka). Pomysł Artura wcielił w życie Edek i przejął władzę.

      Sens tytułu      

Tango wywodzi się z Argentyny i Urugwaju. Jest tańcem typowym dla miasta, a dokładniej ulicy miasta. Początkowo tańczono je w podrzędnych lokalach i domach publicznych. W 1913 roku londyński dziennik The Times ocenił tango jako w najwyższym stopniu nieprzyzwoite. Klasyczne tango argentyńskie jest tańcem charakteryzującym się improwizacją i bliskością partnerów. Liryka tang wyraża zazwyczaj smutek lub zawód miłosny.

Także pamiętajcie : arystokracja tanga nie tańczy! :)

Aczkolwiek mnie osobiście tango się podoba, a zwłaszcza na żywo. Tam naprawdę widać emocje.  

Edek i Eugeniusz tańczą tango La Cumparsita w ostatniej scenie - nawiązanie do Wesela Wyspiańskiego. Tango jest tu jakby tańcem prostaków i symbolizuje kulturę masową.

W didaskaliach jest informacja, że Tango rozbrzmiewa po kurtynie, gdy widzowie wychodzą z teatru. Jest to ostrzeżenie dla publiczności, która przecież mimowolnie idzie w takt - ostrzeżenie by nie tańczyć jak ktoś nam zagra. Jest to także jakby groźba zniszczenia wrażliwości i inteligencji przez brutalność, tępotę i zwykłe chamstwo (Edek).

Tango można czytać też jako dramat o niszczeniu ludzi wybitnych.

      Reasumując     

Czas akcji w Tangu nie jest określony, co podkreśla uniwersalną, ponadczasową wymowę sztuki. Prawie pół wieku od napisania Tango wciąż idealnie opisuje nasze czasy. Jest to groteskowa próba ukazania miejsca intelektualisty we współczesnym świecie.

Treść całego utworu dostępna on-line

Polecam! :) Bawiłam się przednio czytając tą lekturę - trafia w moje poczucie humoru. Dialogi są takie ''prawdziwe'', naturalne - podążają tokiem rozumowania bardzo podobnym do mojego. 

Polecam również przedstawienie teatralne Teatru Telewizji. W rolę Artura znakomicie wcielił się Piotr Adamczyk. 

    Kilka moich ulubionych cytatów z Tanga:    

Żeby jakoś dorobić ideologię do swojego braku wyobraźni, mężczyźni wymyślili pojęcie honoru.

Ja nie chcę jeść, ja chcę zapanować nad sytuacją!

Zależy jak leży.

Mężczyźni nie lubią artystów, bo artyści nie są mężczyznami.

Absurdalna wolność skazuje na absurdalną samotność.